Patomechanika to sytuacja, w której normalna praca stawu skroniowo-żuchwowego zostaje zaburzona. Do najczęstszych problemów związanych z przeciążeniem układu żucia należą:

• abrazja – ścieranie szkliwa z powierzchni zębów,
• zapalenie miazgi zęba (pulpitis),
• zwiększona, niefizjologiczna ruchomość zęba,
• bóle mięśniowe dotyczące zarówno samych mięśni układu żucia, ale również mięśni szyi, obręczy barkowej, okolic miednicy,
• bóle stawowe – np. związane z uciskiem na strefę dwublaszkową,
• bóle uszu,
• bóle głowy,
• bóle owłosionej skóry głowy i włosów,
• bóle w okolicy oczodołu.

Podłoże problemów w rejonie stawu skroniowo-żuchwowego

1.Odkształcenie dysku

Zwykle związane z sytuacją, w której tylna część dysku odkształca się, powodując uwypuklenie części środkowej. Podczas otwierania ust, przemieszczający się w przód kłykieć żuchwy, zahacza o zgrubienie dysku i pcha go w przód, przekraczając fizjologiczny zakres. W pewnym momencie dysk nie może już przemieścić się dalej w przód i wówczas możliwe są dwa scenariusze:

• następuje zablokowanie otwarcia ust, podczas samego ruchu żuchwa nie obniża się równomiernie, lecz zbacza w którąś stronę (wykonuje truzję boczną), taki tor ruchu nazywa się defleksją:

• dysk ulega repozycji, a więc najpierw występuje zablokowanie, następnie kłykieć omija zgrubienie dysku, słychać wyraźny trzask, następuje kontynuacja otwarcia ust. Tor ruchu żuchwy  zbacza w pewnym momencie, by następnie wrócić do linii pośrodkowej. To zjawisko nazywa się dewiacją.

Jeżeli dysk przez długi czas będzie w ten sposób obciążany, dochodzi najpierw do całkowitego przemieszczenia dysku w obrębie stawu (dysk przemieszcza się w przód), następnie do nadmiernego rozciągnięcia blaszki dolnej. Jeśli dojdzie do przerwania blaszki dolnej ,w obrębie stawu pojawia się stan zapalny. Postępujący proces degeneracji uszkadza również blaszkę górną, a dalej, powierzchnie stawowe. Następuje całkowite zniszczenie stawu, objawiające się bardzo silnym stanem zapalnym i towarzyszącym mu dużym bólem, w jamie stawowej znajduje się płyn, jakiekolwiek ruchy żuchwy są zablokowane.

2. Parafunkcje 

Parafunkcjami nazywamy aktywności ruchowe, do których staw skroniowo-żuchwowy nie jest przystosowany. Najczęstsze parafunkcje to:

• gryzienie policzka albo języka,
• wciąganie policzków do środka przy zamkniętych ustach (wytwarzanie podciśnienia w jamie ustnej) – na policzkach i języku widać odciśnięte ślady zębów,
• bruksizm (zgrzytanie zębami),
• zaciskanie zębów bez zgrzytania.

Parafunkcje pojawiają się z powodów stresowych lub dentystycznych np. jeśli wykonane przez stomatologa wypełnienie jest za wysokie. Nasz mózg dąży do zniwelowania różnicy w wysokości zębów i uruchamia zaciskanie czy zgrzytanie.

Ze zjawiskiem zaciskania zębów łączy się tzw. adhezja. Polega ona na sklejeniu powierzchni kłykcia  z powierzchnią dysku. Adhezja manifestuje się zwykle rano, po przespaniu kilku godzin z zaciśniętymi zębami. Podczas otwierania ust słychać jednorazowy trzask, który oznacza rozklejenie zwartych ze sobą powierzchni wewnątrz stawu.

Z kolei bruksizm (zgrzytanie) prowadzi do wycierania szkliwa zębowego – abrazji. Siły, jakie działają na zęby podczas zgrzytania, potrafią uszkodzić nie tylko szkliwo (choć jest ono najtwardszą tkanką w ciele człowieka), ale również zębinę i miazgę. Miazga zęba jest bardzo mocno unaczyniona i unerwiona. To właśnie ona odpowiada za ból zęba.  Jednak w przypadku długotrwałego bruksizmu, odsłonięcie miazgi zęba nie jest bolesne. Zakończenia nerwowe samoistnie obumierają i „wycofują się” z kanału zębowego, umożliwiając tym samym, wytarcie zębów, w ekstremalnych przypadkach, aż do linii dziąseł.

3. Nieprawidłowe ustawienie głowy

Wadliwe, przednie ustawienie głowy, jest niezwykle częstym problemem związanym z ogólnie nieprawidłową postawą ciała, a w szczególności ze słabą stabilizacją centralną. Polega ono na odwróceniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa szyjnego: w dolnej części szyi występuje zgięcie zamiast wyprostu (lordozy szyjnej), natomiast w górnej części szyi wyprost zamiast zgięcia. Skutkuje to chronicznym napięciem mięśni podpotylicznych, które nie mogą pełnić swoich funkcji związanych z pozycjonowaniem głowy i utrzymaniem równowagi. Dodatkowo pojawia się hipertonia (nadmierne napięcie) mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych oraz mięśni gnykowych, które pociągają żuchwę w tył (retruzja). Powoduje to przemieszczenie kłykcia do tyłu i ucisk na strefę dwublaszkową, objawiający się bolesnością w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego.

4. Nieprawidłowe ingerencje stomatologiczne

Za przykład niech posłuży występowanie luki w uzębieniu np. po resekcji zęba lub przeciwnie, zamocowanie zbyt wysokiego implantu, wkręconego w kość szczęki. W obu przypadkach występuje różnica w wysokości zębów jednej strony w stosunku do drugiej. Staw po stronie, po której występuje kontakt okluzyjny (zęby stykają się) jest nadmiernie odciążany (trakcja), zaś po stronie przeciwnej, nadmiernie obciążany (kompresja). Problem może wywołać nawet niewielka różnica w wysokości zębów (1mm).

5. Urazy

Zwichnięcie żuchwy, złamanie w obrębie kości szczęki, żuchwy, zębów, twarzoczaszki itp.

Terapia

Niezależnie od podłoża problemów ze stawem skroniowo-żuchwowym, warto zadbać o przywrócenie równowagi mięśniowej w obrębie układu żucia. To mięśnie „uczą się” nieprawidłowych napięć i podtrzymują niefizjologiczne ustawienie stawu. Możliwe do zastosowania techniki obejmują mobilizację punktów spustowych, rozlużnianie nadmiernie napiętych mięśni, pracę nad reedukacją mięśniową tego rejonu, a więc uruchomienie fizjologicznych, funkcjonalnych wzorców. Aby zadziałać bardziej globalnie, cennym jest włączenie do terapii nauki relaksacji całego ciała czy świadomego, swobodnego oddychania. Dobre efekty daje też praca z lustrem nad pełniejszym uruchomieniem mięśni mimicznych, śpiew, wydawanie głośnych okrzyków, mowa z przesadnym artykułowaniem głosek a także po prostu śmiech :-).

W większości przypadków jednak, dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego wymagają współpracy fizjoterapeuty, stomatologa, ortodonty i psychoterapeuty. Tylko wtedy uzyskany w czasie terapii efekt ma szansę utrzymać się i zapobiec dalszej degeneracji stawu i zębów.